De term nationalisme werd geïntroduceerd door Johann Gottfried Herder, een vroeg-romantische Duitse filosoof, die van mening was dat niet alleen individuen, maar ook groepen mensen authentiek konden zijn. Het fenomeen hing direct samen met de modernisering van de maatschappij en het ontstaan van staten rond het jaar 1800.
Anno 2014 is het nationalisme in Nederland – weer – alom vertegenwoordigd. Vorig jaar vierde het Nederlandse koningshuis zijn 200e verjaardag, maar het lijkt wel alsof het altijd heeft bestaan. Beatrix bekleedde haar functie in principe voor het leven en deed pas op hoge leeftijd afstand van haar taak. Willem-Alexander heeft het stokje overgenomen, om op zijn beurt vermoedelijk weer decennialang het koningschap te vervullen. Op deze manier krijgt de monarchie een zo stabiel mogelijk gezicht. Politici, voetballers en acteurs komen en gaan, maar de koning is een constante waarde in het nieuws, op vaste momenten als Prinsjesdag of in de laatste roddels over de koninklijke familie.
Critici die wijzen op het gebrekkige democratische gehalte van het koningshuis, benoemen juist een sterk punt. Omdat het staatshoofd niet is gekozen, bezit het een aura van onvoorwaardelijkheid en tijdloosheid. Op de achtergrond was Beatrix altijd aanwezig en waakte ze over ons. Bij een nationale ramp kwam ze kijken, sprak ze met slachtoffers en betuigde ze haar medeleven. Ze was de moeder van de natie, een zekerheid in onzekere tijden. Ze sprak geregeld haar bezorgdheid uit over ontwikkelingen in de Nederlandse maatschappij zoals een wijze moeder haar kinderen liefdevol advies geeft. Net als God, was ze een omnipresent hoger wezen dat van veraf op ons neerzag. Ze onderstreepte haar unieke status door over zichzelf in meervoud te spreken: ‘Wij, Beatrix, Koningin der Nederlanden.’
Deze sterke punten maken veel kritiek op het Nederlandse koningshuis krachteloos. Met kosten die meer dan honderd miljoen euro per jaar bedragen, is het een van de duurste koningshuizen van Europa. Maar in een enquête van opiniepeiler Maurice de Hond uit 2011 geeft 70 procent van de Nederlanders aan dat het koningshuis een goede functie vervult. Daarbij is het koningshuis de laatste jaren steeds vaker in de media. De Evangelische Omroep produceert het televisieprogramma Blauw Bloed, in showbizzprogramma’s als RTL Boulevard verschijnen regelmatig royalty watchers en roddelbladen doen wekelijks verslag van het wel en wee van de koninklijke familie. Vooral het mediagenieke optreden van koningin Máxima, al jaren met afstand het populairste lid van het koningshuis, belooft een zonnige toekomst voor de Nederlandse monarchie.
De populariteit van het koningshuis past in een bredere trend: Nederland wordt steeds nationalistischer. De quizshow Ik hou van Holland groeide vanaf de start in 2008 uit tot een van de best bekeken programma’s op de Nederlandse televisie met regelmatig meer dan twee miljoen kijkers. Bedrijven haken handig in op de trend en noemen hun producten ‘Nederlands’. Zo is er sinds 2004 de Nederlandse Energie Maatschappij, waarvoor een zeer Nederlandse Natasja Froger reclame maakt. Haar eigen bekendheid is weer te danken aan de groeiende populariteit van het Nederlandse lied, waarvan haar echtgenoot René Froger een van de bekendste vertolkers is. Albert Heijn vermeldt op de achterkant van melkpakken dat zijn zuivel van Nederlandse bodem is, omdat ‘wat je van dichtbij haalt natuurlijk lekkerder is’. En in de maand waarin Koningsdag valt, kan de oer-Hollandse HEMA natuurlijk niet achterblijven. Ook de onschuldige Jip en Janneke ‘houden van Oranje’.